Lex est quod populus jubet atque constituit

Sunday, July 16, 2017

За парламентаризмот во пратеничките групи 2/2

Суверенитетот произлегува од граѓаните, а следствено на тоа и е пренесен врз трите власти, како нивни директни претставници. На тие претставници им е даден мандат за да вршат јавна работа (Res Publica), па оттука и се претставници, а не застапници, бидејќи треба да се грижат за јавните добра, за потребите на граѓаните со тоа што во целост ќе ги спроведуваат надлежностите и функциите на Собранието.

Во оваа смисла треба да се толкува и волјата за создавање на пратенички групи во Собранието, од страна на избраните претставници.

Деловникот за работа во Собранието во чл.33 предвидува дека во Собранието можат да се основаат пратенички групи. Според истиот, пратеничка група ја сочинува најмалку пет пратеника кои припаѓаат на една или повеќе политички партии, додека пратеникот може да биде член само на една пратеничка група.
Став 7 од истиот член за промената на составот на пратеничката група, на координаторот и на неговиот заменик, се известува претседателот на Собранието, кој за тоа ги известува пратениците.

27.04.2017


Од овде, може да се види дека Деловникот изрично не дава можност на формирање на повеќе пратенички групи кои произлегуваат од една политичка партија, или повеќе политички партии кои се во коалиција.
Кога се толкува Деловникот, треба да се толкува директно, онака како што пишува, а не буквално, бидејќи во спротивно разноликоста и релативноста на толкувањето може да постане сериозен проблем. Не може, и не смее индивидуалната волја за толкување на одреден Акт, кој што е внатрешен Устав на Собранието, во поглед на неговото функционирање и организација, да биде извор на индивидуални желби. Пратениците, дали индивидуално, или колективно, здружени во пратеничка група, или како дел од работно тело во Собранието, ја претставуваат општата волја на граѓаните. Тоа е така бидејќи од нив извира нивниот мандат, а не обратно, од волјата на политичките партии внатре во Собранието.
Волјата за јавниот интерес е поголема отколку интересот кој произлегува од политичкото организирање, внатре во Собранието.

Според тоа, Законодавецот, кога го носел Деловникот за работа бил мошне конкретен и концизен по тоа прашање. Така, кога Деловникот вели дека „пратеничка група ја сочинува најмалку пет пратеника кои припаѓаат на една политичка партија“ се мисли дека од една политичка партија може да се формира само една пратеничка група од најмалку 5 члена. Истото важи доколку прашањето се однесува на повеќе политички партии, здружени во коалиција.

Сосема друго е прашањето ако се формираат т.н. „фракции“ внатре во Собранието, па истите да бидат продукт на т.н. „партиска дисциплина“ која подлежи под авторитетот на партиското водство. Како и во Англија, т.е. Велика Британија, слични мерки се познати и кај нас. Во Велика Британија, на пример, партиска дисциплина претставуваат партиски камшици во Парламентот (whip) („Споредбено и македонско уставно право“- Светомир Шкариќ стр.441).
Кај нас, тоа може да се случи доколку се повреди партиската дисциплина, па да се применат мерки од типот на повлекување на пратеникот од работните тела, исклучување од партијата, или, во смисла на насловот, исклучување од пратеничката група (исто, стр,607). Во таа смисла, никој не го спречува пратеникот, да фомира пратеничка група, доколку истиот смета и има минимум 5 поддржувачи, а која група, ќе застане позади интересите кои таа група ги застапува и е независна од онаа Партиската, од која излегле.
Тоа значи дека тие пратеници, т.е. пратеник, може да бидат и независни, а можат и да се присоединат кон друга политичка партија, доколку од таа имаат исти ставови и гледишта.

Ова значи дека пратениците во Собранието имаат слободен мандат.

Слободниот мандат, во оваа смисла, е ранлива категорија кога се гледа од аспект на Пратеничката група, односно од мандатот на пратеникот, како индивидуа.
Мандатот на пратеникот, не е врзан за гласовите на гласачите од неговата изборна единица, независно дали тој е избран по пропорционален, или мнозински модел. Тоа значи дека не може да биде отповикан неговиот мандат. Пратеничкиот мандат може само да биде одземен или може да му престане по лична иницијатива (чл.56 од Деловникот). Доколку пратеникот поднесе оставка,  која ја поднесува лично на седница на Собранието и може да ја образложи, па без претрес Собранието истата ја констатира и мандатот му престанува. Таков беше случајот кога пратеникот Никола Тодоров, поранешниот Министер за здравство, неколку недели по конституирањето на Собранието, ја поднесе својата оставка на седница пред Собранието.
Друга беше ситуацијата каде по изборите во 2014 година, тогашната опозиција одлучи да ги врати мандатите на граѓаните. Во тој период, поради сомнеж дека изборите во 2014 година се наместени, непризнавајќи го изборниот резултат, тие ги вратија мандатите пред Државната изборна комисија (http://mrt.com.mk/node/8628 ). Враќањето на мандатите беше причинето така што документите за признаени мандати од Државната изборна комисија беа вратени токму таму. Тоа е така бидејќи, Собранието само ги верификува мандатите, но не ги врачува.
Сосема поинаква ситуација е кога на 30 јуни, пратеникот Никола Груевски, поранешниот премиер на нашата Res Publica, до Комисијата за деловничко и мандатно-имунитетски прашања поднел известување дека сака да се откаже од пратеничкиот имунитет. Тоа го причинил со цел да се откаже, како гест на добра волја, поради постапките кои се водат против него од страна на Специјалното обвинителство.  
Во оваа ситуација, не станува збор за пратенички мандат, туку за имунитет, што претставува една комплетно друга правна категорија. Имунитетот подразбира дека пратеникот е слободен во дејствување и има правна сигурност при вршење на неговата функција, и не претставува негова привилегија, бидејќи може да му биде одземен. Тој не може да се повика на кривична одговорност поради искажано мислење, ниту пак да биде лишен од слобода или да се поведе кривична постапка против него без одобрение на Собранието. Во таа смисла, Деловникот (чл.53) мошне јасно кажува дека само по барање за притвор на соодветен орган, поднесено до Претседателот на Собранието, може да се започне постапка, во Собранието за одземање на имунитет на пратеник, кој е фатен во вршење кривично дело за кое е пропишана казна затвор во траење од најмалку пет години (чл.64 ст.3 од Уставот). Претседателот на собранието, барањето веднаш го дава на надлежната комисија за деловнички и мандатно-имунитетски прашања, која пак во рок од два дена, го разгледува и го подготвува за претрес на наредната Собраниска седница. Така, откажувањето од имунитетот, не постои како термин, ниту пак како такво може да се смета како израз на лична „добра“ волја.
Значи една е ситуацијата на она што претставува мандат, од она што претставува имунитет. Мандатот, се чини дека е поширок термин од оној на имунитетот, иако имунитетот произлегува од мандатот, но не како привилегија, туку како заштита на мандатот.

27.04.2017


Во иста насока треба да се гледа и формирањето на пратенички групи. Тие не се израз на лична „добра“ волја за формирање на истите, ниту пак се израз на воспоставување на нови стандарди на делување во Собранието. Тоа не е ниту пак прагматичен пристап преку кој може да се искористи деловничкото право со можност за поголемо учество во дискусијата.
Според тоа, формирањето на пратеничките групи, се подразбира дека е должност и обврска на пратениците, но истовремено тоа не е и самоволие на пратениците, па врз основ на тоа самоволие, да манипулираат од позиција на мандат. Таа должност и обврска произлегува од Уставот и од Деловникот, бидејќи му помага на Собранието во неговото функционирање и организација, а и претставува најлесен начин на здружување на пратениците за остварување на интересите внатре во Собранието.
Мандатот на пратеникот, неговата функција, му го овозможува тоа, но при тоа, мандатот е неделив, не може да се сегментизира и не претставува ексклузивитет. Формирањето на пратенички групи, не може да биде гледан како ексклузивитет на индивидуалната волја на пратениците од една политичка партија, т.е. од повеќе политички партии (коалиција) за формирање на повеќе пратенички групи.

И тука не можеме да бараме одговорност од членовите на тие пратенички групи. Не може да се бара ниту морална, ниту политичка одговорност, оти тоа е поврзано со слободниот мандат, како што опишавме погоре, а слободниот мандат на пратеникот е лишен од такви карактеристики. Ако пратеникот ги застапува интересите на избирачкото тело од каде доаѓа, тој може само декларативно да се однесува дека е претставник на народот, граѓаните, иако тоа воопшто и не мора да го причинува. Суштински, тој е само должен да биде активен во остварувањето на надлежностите на Собранието, за кои, тој не понесува конкретна одговорност додека трае пратеничкиот мандат. 
Како што ќе запише проф.Шкариќ:„ Правните должности на пратеникот се редуцирани на минимум, како и должностите на човекот и граѓанинот. Тој е должен да присуствува на седниците на Собранието, да го почитува парламентарниот ред и да ја чува тајната која му е доверена. “, и ништо повеќе од тоа.

Меѓутоа, постои само еден начин преку кој може да се отстрани ваквата пречка, да се отстрани самоволието на пратениците.
Претседателот на Собранието, покрај тоа што е должен да се грижи за редот на седницата, тој е должен и да овозможи нормално функционирање на Собранието. Член 67 ст.2 од Уставот вели дека, претседателот на Собранието го претставува Собранието, се грижи за примена на деловникот на собранието и врши други работи утврдени со уставот и со деловникот на Собранието. Така, врз основ на Деловникот, почитување на парламентарниот ред е должност на пратеникот, а истовремено е должен и да го почитува редот на седницата. За било каква повреда на редот на седницата, претседателот, може да го опомене, и да му го одземе зборот на пратеникот, или да го отстрани од седницата.
Апсурдно, но се чини дека противуставниот „Закон за Собрание“ сега му е на располагање на новиот претседател на Собранието – Талат Џафери. Прашањето е следно, дали тој ќе се одважи да се однесува како „полицаец“, како неговиот претходник, па да ги „камшикува“ неистомислениците, или ќе го примени, за да ги воспита оние кои што имплицираат и подметнуваат намерни блокади на работата на Собранието.

Како и да е, нему не му е потребен овој противуставен закон. Доволни му се Уставот и Деловникот.

Значи, ако целта на овие неделовнички десет пратенички групи е да се „искористи деловничкото право со можност за поголемо учество во дискусијата“, тогаш самото тоа е во спротивност со водењето на седниците, и директно влијае врз редот на собранието. Оттука, Претседателот, може, а како би го заштитил Собранието како институција, со оглед да тој го претставува Собранието и е т.н. „прв пратеник“, тој може да ги повикува пратениците од политичката партија/коалиција која формирала мноштво од пратенички групи, дека го нарушуваат редот и текот на седниците на собранието. Со тоа го кршат деловникот, па може и да им одзема збор, да не им дава збор на координаторите, и да ги повика да го почитуваат деловникот со што ќе формираат една пратеничка група.

27.04.2017


Но, тоа, за сега, иако навидум изгледа веројатно, тоа сепак не е возможно, од причини што Деловникот, онаков каков што е денес, со постојните измени, е направен да овозможува бескрајни дискусии и реплики, па така и решението кое е понудено погоре, се чини бесцелно.  Треба да се пристапи кон две решенија. Првото се однесува на Деловникот како внатрешен акт на Собранието. Тој може да се измени, бидејќи видно е контрадикторен. Не може од една страна во деловникот изрично да стои дека се формира една пратеничка група од страна на една или повеќе политички партии, а при тоа да е изменет така што дозволува бескрајни дискусии, па за сметка на тоа, како можност за искористување на „што повеќе дискусии“, да се формираат повеќе пратенички групи, спротивно на истиот. Исто така може да се донесе сосема нов деловник за работа.

Второто решение е малку покомплицирано, но секако оди во прилог на се она што го говориме до сега.

Имено, парламентаризмот произлегува од собранието, од начинот на кој што тоа функционира. Парламентаризмот, т.е. функционирањето на Собранието, е првиот степен на тестирање на Уставот, неговото дишење. Со оглед на тоа дека Претседателот на Собранието е тој кој што се грижи за нормалното функционирање, тој ги има на располагање сите механизми, а со тоа и директно да го примени Уставот и Деловникот – да ги оживотвори. Духот на Уставот, како и духот на Деловникот се повисоки од формалистичкото применување и толкување на одредбите од Деловникот. Примената на Уставот преку работата на Собранието, преку неговите функции и надлежности, самата негова организација преку Деловникот, е од највисок јавен интерес. Тој е дури и повисок од формирањето на постојните и привремените тела внатре во Собранието (анкетните комисии), кои треба да го заштитат, и расправаат за теми од јавниот интерес.
Ако на Собранието не му се овозможи директно да го примени духот на Парламентаризмот, тогаш ниту Деловникот, а ниту Уставот, можат да излезат на помош. Практиката на избор на Претседател на Собранието од 27.04.2017 година треба да влезе во живот секогаш кога тоа е потребно и неопходно за парламентаризмот да добие во живост, бидејќи највисок степен на јавен интерес. Тоа е и суштината на парламентаризмот, да воведе живост во норми од Уставот и Деловникот, кои се само водилки на Законодавниот дом.

Со други зборови, Претседателот на Собранието, воопшто не треба да се двоуми, туку треба ги забрани овие десет пратенички групи, со тоа што ќе ги одбие списоците на пратеничките групи, потпишани од координаторите. Тој треба да им укаже на пратениците од опозицијата да бидат попрагматични, оти нивното делување е спротивно на Уставот на нашата Res Publica. Нивното делување не го кочи Собранието како една од трите власти во Републиката, туку го кочи практикувањето на парламентаризмот, неговото животворење и потребата од претставување на волјата и потребите на граѓаните, како јавен интерес, директно во практика.


Во спротивно, времетраењето на овој пратенички состав, и нивните мандати, видно од сегашната ситуација, е од краток рок, а со тоа и идејата за парламентаризам во нашата т.н. Res Publica. 

Res Publica

Tuesday, July 11, 2017

За парламентаризмот во пратеничките групи 1/2



Во целата правно-политичка и општествена реалност во нашата Република (Res Publica) забележителен е фактот што константно не престанува да продуцира појави и процеси од таков тип, кои што сами по себе се феноменолошки уникатни. Секој еден настан, како феномен, продуцира нов, кој сам по себе го отфрла стариот во заборав, и доаѓа на негово место како стожер на новата општествена нарација.
Тешко е да се каже дали се тие феномени спонтано настанати, од причини што интеракцијата меѓу индивидуалните фактори кои ги креираат, практично е обусловена сама од себе, од нејзината природа. Од перспектива на гледач, тие и тоа како ни изгледаат сосема спонтано, па дури и без било каков ред – хаотични.

Како еден нов феномен во општествената реалност во нашата Res Publica, претставува формирањето на дури 10 пратенички групи од страна на една политичка партија во Собранието на Република Македонија.

Намерно нашата Држава ќе ја ословиме со оригинерниот Res Publica, и покрај нејзиниот помакедончен назив „Република“, од причини што сосема реално ги објаснува односите во неа, онакви какви што се и треба да бидат, а не какви што некој ги претставува дека се. Од друга страна, подолу во текстот ќе се обидеме накратко и да објасниме зошто значењето на Res Publica во овој наслов е особено важно, кога станува збор за формирање на пратенички групи во Собранието.

Формирањето на 10 парламентарни групи од една коалиција се случува за втор пат во историјата на законодавниот дом во нашата Res Publica. Во 2006 година, тогаш опозициската СДСМ, која беше во коалиција, формираше три пратенички групи. Партијата ДПМНЕ (без ВМРО, оти самиот назив е историски излишен – за тоа во некое следно излагање) ги определи и имињата на координаторите и нивните заменици додека составите на парламентарните групи, претседателот на Собранието, Талат Џафери, ги прочита во продолжението на пленарната седница од 06 јули. Имено, ДПМНЕ формирањето на десетте групи го заснова на членот 33 од Деловникот за работа на Собранието. Според наведениот член, една парламентарна група треба да има најмалку пет пратеници вклучувајќи го и координаторот и неговите двајца заменици.
Според пратеникот од оваа партија, Илија Димовски има за цел искористување на што повеќе процедурални говори, реплики и барања за паузи за време на седниците или при работата на собраниските комисии. Деловникот предвидува координаторот на пратеничката група да говори 15 минути и да се јави за процедурални забелешки од три минути.

Ваквото воспоставување на нејасни нови практики е нецелисходно, непотребно, неуставно и неделовнички. Тоа е така, бидејќи парламентаризмот не е ексклузивитет на група/групи пратеници, туку обврска и должност на цела една власт, која по содржина и суштина е претставничка. Таквата претставничка, парламентарна, власт извира од волјата на граѓаните, доверена на избори, преку дадените пратенички мандати, а не преку реципроцитетни и мегаломански мерки и т.н. нео-практики за користење на деловничките права.

Подолу во текстот, ќе се обидеме да ги разјасниме овие тврдења.

Уставот на Република Македонија, во чл.61 ст.2 е многу јасен, па вели: „Организацијата и функционирањето на Собранието се уредуваат со Уставот и Деловникот“. Тоа значи дека законодавниот дом, како претставнички орган, за да може непречено да работи, мора да има некој свој внатрешен акт, кој недвосмислено ја уредува и зацврстува неговата улога во правниот и политичкиот систем на Res Publica. Овој акт, е од особено значење за Собранието, дури и има поголемо значење од Законите кои овој орган ги носи, бидејќи без Деловникот, не би било можно ниту носењето на законите.
Деловникот, извира од Уставот и од мандатите на пратениците, т.е. од самите пратеници, бидејќи, тој ја појаснува и допрецизира врската на граѓанинот со институциите, неговата волја за институции кои претставуваат општи добра за решавање на проблеми и прашања од јавен интерес. За таа цел, Уставот, мошне пластично и недвосмислено упатува дека организацијата и функционирањето на Собранието се регулира исклучиво со Уставот и Деловникот.
Од една страна, пратениците се претставници на граѓаните, кои ги избрале, а од друга страна, Собранието, како највисоко претставничко тело, е Уставна категорија која произлегува од изборната волја на граѓаните. Следствено на ова, имајќи ги во предвид минатите искуства, не може и не смее да се организира ниту да функционира Собранието со било каков друг акт, освен Уставот и Деловникот.
Во минатото, во 2009 година, Собранието, противуставно донесе Закон за Собранието на нашата Res Publica. Тоа е недозволиво да едно највисоко претставничко тело, сам на себе да си донесе Закон, со кој ќе се регулира и ќе си ја одредува положбата и функциите, а при тоа веќе тоа му е утврдено во Уставот.

Велика Британија, т.е. Англија, државата во која е постанат и извира модерниот парламентаризам, работата, организацијата, функционирањето и процедура во Парламентот може да биде поделена во четири главни дела. Првиот се однесува на практиката, која е општо позната, прифатена и воспоставена со вековите, и за која не треба формално да биде запишана. Втората се т.н. „Standing Orders – Воспоставени правила“, кои се правила под кои Парламентот ја врши својата работа и го регулира начинот на кој што Членовите се однесуваат и се организираат дебатите.
Третиот дел се однесува на процедурата и правилата во Домот на Комоните (Долниот дом) за појаснување и толкување на одредбите од истите правила, кои можат да се упатат до Претседавачот (Chair). Во Домот на Лордовите, процедурите ги подготвува самиот Дом, преку Комитетот за постапки, кој ги разгледува сите предлози за измени на постоечките налози.
И четвртиот дел се однесува на други процедури кои се контролирани и воспоставени од страна на Актите на Парламентот, кои ги покриваат прашањата како на пример, Полагање на заклетва или Презентирање на Законите пред Парламентот.

Уставното право на Велика Британија не познава конкретен пишан текст, како што е Деловник на Парламентот, со оглед да Велика Британија е држава со т.н. „непишан устав“. Изреката дека „Велика Британија е со непишан устав“ е честа во пошироката јавност, но тоа сепак и не е целосно точно. Според уставното право на Велика Британија, не е невозможно да постои непишан уставен текст, како што е случајот во САД, Германија, или на пример во нашата Res Publica. Но доколку поголем дел од таков вид на акти, со уставно-правна, според нив, статутарна содржина, се донесени од страна на конкретно претставничко тело, како што е Парламентот, тогаш, тие имаат правна сила еднаква на пишан Устав. Оттука, се вели дека Уставот на Велика Британија е „делумно напишан и целосно некодифициран.“

House of Commons


Во смисла на погоре кажаното, Британскиот Парламент, бидејќи истовремено тој е и дводомно претставничко тело (House of commons and House of Lords), својата положба и функции ги регулира со Parliament Acts. Овие Parliament Acts – Парламентарни акти, имаат пошироко и потесно го значење. Со потесното значење, тие се однесуваат на уредувањето внатрешно функционирање на Парламентот. Таков е на пример Парламентарниот акт од 1911 година, (http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Geo5/1-2/13/contents ) во кој, ги регулира односите помеѓу двете куќи, Дома, во Парламентот, Домот на Лордовите и Домот на Комоните. Во него, потесно се уредуваат овластувањата на Домот на лордовите за паричните сметки, ограничувања на овластувањата, земање на збор, заштита на постојните права и привилегии на Долниот дом, времетраење на Парламентот и слично. Истите можат да се дополнуваат и изменуваат како што е на пример случајот со актот од 1949 година, кој го дополнува и изменува оној од 1911 година (http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Geo6/12-13-14/103 ).
Во сличен контекст се Актите од 1737 и 1770. Во првиот, (http://www.legislation.gov.uk/apgb/Geo2/11/24 ) Парламентот го изменува и дополнува „Актот за спречување на Непријатностите кои можат да се случат од Привилегиите на Парламентот“ во тринаесет годишното владеење на Кралот Вилијам Трети, каде процесите против Должникот на Кралот нема повеќе да бидат предмет на привилегија (одлучување) во Парламентот, и дека таквите лица, следствено на тоа, нема да бидат лишени од слобода (уапсени).
Актот од 1770 година пак, (http://www.legislation.gov.uk/apgb/Geo3/10/50/introduction ), кој повторно се однесува на Привилегиите во Парламентот, говори за одговорноста на Претставниците во Британскиот Парламент.  Истиот допушта да сите судски постапки против Пер-от (членови на благородништвото во Горниот дом – Домот на Лордовите) и Членовите на Долниот дом, и нивните слуги, можат да се гонат и водат пред судовите за евиденција, капитал и адмиралитетот, и судовите кои имаат познавање од Брачно право.

Поширокото значење се однесува на основните правни акти што ги носи Британскиот парламент во Британскиот правен систем. Тие се законот за кривичната постапка, интелектуална сопственост, законот за здравство, и слични закони, кои што се нарекуваат и општи јавни акти.

Од ова може да се заклучи дека уставното право т.е. Уставот на Велика Британија, директно произлегува од функционирањето и практиките на Парламентот, кој пак, познава т.н. парламентарен суверенитет. Овој суверенитет произлегува од вековната борба да се ограничат овлстувањата и суверенитетот кој извира/л од Монархот. Меѓутоа, во последно време, поради големата моќ на Британскиот Парламент, истиот има донесено Закони со кои се ограничува парламентарниот суверенитет. Такви се на пример, Актот за влез на Велика Британија во EU од 1973 година, пренесување на одредени овластувања и моќи врз Шкотскиот и Велшкиот Парламент, како и одлуката за основање на Врховен суд на Обединетото Кралство во 2009, со која се одзеде функцијата на Домот на Лордовите да претставува конечен суд по жалби во Велика Британија. (http://www.legislation.gov.uk/uksi/2009/1603/contents/made ) (http://www.legislation.gov.uk/ssi/2009/323/contents/made )

Оттука, во смисла на парламентаризмот, може да се заклучи дека Деловникот за работа на Собранието на РМ, не е само деловник за работа per se, туку и стожер на парламентарниот суверенитет на Собранието како претставничко тело. Имено, според Уставот на нашата Res Publica, „суверенитетот произлегува и им припаѓа на граѓаните“, меѓутоа, учеството на граѓаните во остварување на Власта се демонстрира преку слободни, демократски и непосредни избори, по пат на избор на свои претставници во Власта. Според тоа, општата волја на граѓаните (volonte generale) за Власт, е само пренесување на својот суверенитет во претставниците во Собранието. Собранието е суверено само за себе, но не исклучиво во однос на другите. Суверенитетот произлегува од граѓаните, а следствено на тоа и е пренесен врз трите власти, како нивни директни претставници. Тоа значи дека нашата Res Publica, како Парламентарна демократија, суверенитетот на граѓаните го изразува преку Собранието, чие што функционирање и организација единствено произлегува од Уставот, како највисок акт и Деловникот, како системски, регулирачки и ограничувачки акт. Ниту еден друг пропис, акт, документ или пак едностран чин, не може да ја ограничи, зголеми, одземе, делегира или сегментизира функцијата и работата на Собранието и во него. Истовремено, ниту една друга власт не е суверена, ниту е подредена или надредена, оти меѓу нив постои врска на запирање и балансирање. Собранието е суверено само за себе, но не исклучиво во однос на другите. 

House of Lords

Tuesday, July 4, 2017

За кривичната одговорност кај здруженијата на граѓани како правни лица - 2/2


„Наци мантри: Нео-македонско ZIEG HEIL


Во кривичниот законик, постои и посебен оддел во Глава 2 кој се однесува на кривичната одговорност кај правните лица.

Кривичниот законик вели дека само во случаи определени со закон, правното лице е одговорно за кривичното дело сторено од одговорно лице во правното лице, во име, за сметка или во корист на правното лице. Правното лице пак, е одговорно и за кривично дело сторено од него вработен или застапник на правното лице со кое е остварена значителна имотна корист или на друг му е нанесена значителна штета (чл.28-а).
Овде можат да се забележат неколку правни претпоставки. Првата е дека правното лице одговара за стореното дело кое мора да биде пропишано во кривичниот законик, т.е. таквата одговорност да биде пропишана за правното лице. Потоа, таквото дело, да е сторено од одговорно лице во правното лице. Казненото дело да е сторено во име, за сметка и во корист на правното лице, и најнакрај, правното лице одговара за делото извршено со дејство на одговорното лице кое постапува во рамките на неговото овластување.

Во казненото право постои едно начело, а тоа е nemo iudex sua causa, според кое, никој не може да биде судија на самиот себе. Ова, во смисла на одговорноста на правното лице, се однесува на тоа дека државните органи, кои исто така претставуваат правни лица (чл.122 ст.6 од КЗ), не можат да подлегнат под кривична одговорност. Но, со оглед да постојат вакви исклучоци, никој не ја исклучува одговорноста на физичкото лице, одговорно во правното лице (државниот орган). Ова дотолку повеќе што законодавецот во чл.28-б предвидел дека одговорноста на правното лице (за сите други правни лица, вклучувајќи ги и здруженијата), не ја исклучува кривичната одговорност на физичкото лице како сторител на делото. Во состојба пак кога постои фактичка или правна пречка за утврдување на кривична одговорност на физичко лице, како сторител на конкретно кривично дело, тогаш, правното лице е одговорно за тоа конкретно дело.
Овде мошне пластично се согледува дека законодавецот практично предвидел и паралелна одговорност на правното и физичкото лице. Ако кај физичкото лице, условот за да одговара за сторено кривично дело е начелото на вина, тогаш кај правното лице постои нешто што се нарекува „претпоставена вина“. Кај физичкото лице, условите за неговата одговорност се пресметливоста, умислата, небрежноста, свест или должна свест за забранетост на делото (правна заблуда). Така, бидејќи волјата на правното лице ја претставуваат одговорните лица во него, тогаш претпоставената вина се заснова врз противправно постапување на тие лице кои се дел од одговорните – колективни органи кои ја претставуваат неговата волја.
Така на пример, ако постојат конкретни акти, како пишани документи, кои претставуваат дејствија на правното лице, и кои се одобрени од органите т.е. одговорните лица во органите на конкретното правно лице, тогаш тоа е еден од условите за утврдување на одговорност на правното лице. Но, доколку постојат такви акти, кои се само израз на одредени одговорни лица, или едно одговорно лице во правното лице, но неговите органи во целост, не го одобриле, т.е. не дале налог за извршување на делото, а со тоа и не влијаеле врз извршителот, тогаш не можеме да кажеме дека постои одговорност и кај правното лице.

Доколку се утврди одговорност кај правното лице, односно ако правното лице со пресуда биде огласено за виновно, како главна казна која што може да се изрече е паричната казна. Паричната казна, како главна казна, се изрекува во износ кој не може да биде помал од 100.000,00 денари, ниту поголем од 30 милиони денари (чл.96-а од КЗ).

„Попови, градоначалници, пеачи.... и ред други“


Меѓутоа, покрај главната казна, кривичниот законик предвидува и изрекување една или повеќе споредни казни (чл.96-б од КЗ). Тоа се случува во ситуација кога судот ќе оцени дека правното лице ја злоупотребило својата дејност, и дека постои опасност во иднина да го повтори делото. На пример, судот, на правното лице, може да му изрече забрана за добивање дозвола, лиценца, концесија, овластување или друго право утврдено со посебен закон. Може да му изрече забрана за основање на нови правни лица, потоа, привремена забрана за вршење на одделна дејност, трајна забрана за вршење на одделна дејност, па дури и престанок на правното лице. Секако, се ова не би било можно доколку судот оцени, при изрекување на една или повеќе од споредните казни, кои одговараат на тежината на стореното дело. Од тие причини, во чл.96-в од кривичниот законик, предвидени се условите за изрекување на споредни казни.
Така, на пример, во став 9 од посочениот член казната привремена или трајна забрана за вршење одделна дејност и престанок на правното лице, не може да се изрече на правно лице, основано со закон, како и на политичка партија. Во став 10 пак, врз основ на правосилна пресуда, со која е изречена казната престанок на правното лице, судот покренува со закон утврдена постапка за ликвидација на правното лице во рок од 30 дена од денот на правосилноста на пресудата.

Член 96-в исто така определува и ако при вршење на дејноста на правното лице, е извршено кривично дело кое за физичко лице е пропишана парична казна или казна затвор до три години, а оттаму пак произлегува опасност од повторување на делото, судот, ќе изрече привремена забрана за вршење одделна дејност во траење од една до три години.
Доколку пак е извршено дело за кое за физичко лице е пропишана казна затвор од најмалку три години, а пак од начинот на извршување на делото произлегува дека можно е повторување на делото, судот може да изрече трајна забрана за вршење одделна дејност.

Овие две одредби се однесуваат на можноста од поврат кон сторување на конкретен вид на кривично дело, како кај физичкото лице, кое е пак може и да е одговорно лице во правното лице. Ова дотолку се однесува и на правното лице пред се, кое преку вршење на дела, како на пример, нелојална конкуренција, пуштање во промет штетни продукти и слично.

Доколку пак, ако е извршено кривично дело, за кое кај физичко лице е пропишана казна затвор од најмалку пет години, а од начинот на извршување на делото, постои опасност од поврат на извршување на исто или слично дело/а, судот може да изрече и казна престанок на правното лице.

Значи, од ова може да се заклучи дека правното лице, како специфичен вид на „лице“ во правниот промет, има и доживува посебен однос и третман кога станува збор за кривичната одговорност. Видно од третманот кој го добива правното лице во нашиот Кривичен законик, може да се констатира дека сепак постојат одредени граници до каде правното лице може да ја изрази својата врска со причинетото неправо, односно до кои граници се смета дека односот кон конкретно дело е причинет од страна на правно, а до кои граници од страна на физичко лице.
Според тоа, правното лице, е еден вид alter-ego на физичкото лице, и обратно, доколку физичкото лице, се јавува како одговорно лице, или пак е вработено во правното лице, па преку дејствијата на правното лице, делува противправно. Од една страна, правното лице се идентификува преку физичкото лице, односно преку своите раководни органи, па преку чие делување – не делување, т.е. пропуштање, се сторува кривично дело. Додека пак од друга страна, секој оној кој што е вработен, т.е. е член во правното лице (во овој случај Здружение на граѓани), користејќи го системот на функционирање на тоа правно лице, преку вршење на дејноста на тоа правно лице, во име и за негова сметка (принцип на застапништво), може да се смета дека и правното лице е одговорно за сторено кривично дело.
Да сумираме, нашиот кривичен законик за конкретни кривични дела, го прифаќа мислењето дека правното лице е еден вид alter-ego на физичкото, додека за други дела на правното лице му дава третман на „застапништво“. Според тоа, на правно лице и не може да му се суди, на пример, за кривично дело убиство, по чл.123 од КЗ, силување (чл.186), насилство (чл.386) итн.
Меѓутоа, правното лице, може да одговара доколку во рамките на своето дејствување, одговорно лице, или раководни органи во истото, на било каков начин прикријат сторено дело од страна на физичко лице, член, раководно лице, или вработено лице во тоа правно лице.
Такви се случаите каде што, на пример, ќе се повреди правото на поднесување правно средство (чл.153 од КЗ), поткуп при избори и гласање (чл.162), злоупотреба на средства за финансирање на изборна кампања (чл.165-а), прикривање (чл.261), недозволена трговија (чл.277), криумчарење (чл.278), даночно затајување (чл.279), фалсификување или уништување на деловни книги (чл.280), предизвикување општа опасност (чл.288), тешки дела против општата опасност (чл.292), давање поткуп (чл.358), изигрување на забрани од изречените казни и од правните последици на осудата (чл.376), тероризам (чл.394-б), финансирање на тероризам (чл.394-в)

„...и професори по историја...“


Како во материјалниот закон, така и во процесниот законик, е прифатено мислењето за alter-ego/то на правното лице.
Оттука, ако е поднесена кривична пријава против одговорно лице во правното лице, или претставник на правното лице, и ако постојат основи на сомневање дека се исполнети условите за кривична одговорност кај правното лице, определено во Кривичниот законик, надлежниот јавен обвинител може да покрене кривична постапка по службена должност, за истото кривично дело и кај правното лице. Така, за правното лице и за физичкото лице се води единствена постапка, но ако за тоа постојат оправдани услови, постапката може и да се раздвои.
Дека тоа е така, потврдува и чл.519 од Законот за кривична постапка, каде може да запре постапката доколку во нејзиниот тек, правното лице престанало да постои, а не постојат услови за изрекување на казна или мерка на конфискација на имот или имотна корист или одземање на предмети.

Тоа значи дека сепак, во утврдување на кривичната одговорност, предност се дава на физичкото лице, т.е. кривичната одговорност и казната да бидат индивидуализирани.

Со ова практично произлегува дека дејствијата на индивидуата, на физичкото лице, практично се манифестираат преку дејствијата на правното лице. Волјата за сторување на кривичното дело не може да биде колективна, туку строго индивидуална, па така правното лице може да се смета дека при сторување на конкретно/конкретни кривични дела е само еден вид на „правно средство“ за остварување на битните елементи кон стореното кривично дело. Тоа е уште еден нераскинлив психички однос и придонес кон сторување на казнивото дело.

***
На 27.04.2017 година во Собранието на Република Македонија, беше извршен насилен упад, кој од страна на Основното јавно обвинителство од Скопје, во т.н. прва група на обвинети, тој ист упад доби правосилна пресуда за дело учество во толпа која ќе изврши кривично дело и учество во толпа што ќе спречи службено лице во вршење на службено дејствие.

Во меѓувреме, пред тие неколку предмети да бидат процесуирани во Судот, излегоа информации дека конкретни лица, кои се најдени во кривичните пријави поднесени од страна на МВР кон ОЈО-Скопје, се членови на истите тие сомнителни, печуркести, правни лица – Здруженија на граѓани.
Веќе изминаа без малку 2 месеци, и се чини дека освен деветмината осудени на условни осуди, за сега ќе бидат и единствените кои добиле завршница во суровата приказна од 27.04.2017 година. Остатокот од истражниот и предистражниот материјал, веројатно сработен целосно или делумно, е предаден на Обвинителството за гонење на организиран криминал и корупција. За сега од нив нема јасни чекори за било каков дополнителен исход за насилните случувања.

Да потсетиме, сите деветмина обвинети, врз основ на предлог-спогодба со јавниот обвинител, судот донесе пресуда во која осуммина од групата беа осудени за кривично дело „учество во толпа што ќе спречи службено лице во вршење на службено дејствие“, на условна осуда каде што ќе им биде изречена казна затвор во времетраење од 6 месеци доколку во следните 18 месеци не сторат ново кривично дело. Само еден од обвинетите беше осуден, исто така на условна осуда, на казна затвор од 1 година, доколку во следните 5 години не стори ново кривично дело.

Предлог – спогодбата, односно пресудата, беше донесена со признание на вината од страна на обвинетите.

Во зградата на Парламентот, влегоа членови на здруженијата на граѓани кои ги споменавме погоре. Не можеме со сигурност да кажеме кои се точно од здруженијата влегле во Собранието. Видно од истрагата од страна на МВР, како и од податоците од јавните медиуми може да се види дека членови од МПЗ Андон Ќосето, Тодор Александров, Тврдокорни и Владо Черноземски, извршиле насилен упад, односно учествувале или дале придонес во извршување на кривичните дела во Собранието.
Сигурно имало и други членови, но тоа за сега не го знаеме.

Она што е важно е дека прогласите за насилни дејствија од страна на здруженијата на граѓани во почетокот на месец април 2017 година, се покажа на терен дека се сериозни во своите намери, и дека делата кои се причинети се посакувани и планирани. Оттука, треба сериозно да се преземат мерки и против Здруженијата на граѓани како правни лица при вршењето на кривичните дела. Тоа ги комплицира нештата околу изнаоѓање на правна разрешница на настаните од април 2017, но истовремено тоа и навлегува подлабоко во динамиката на настаните, како и нивниот каузалитет.

Видно од погоре изнесеното, постојат два начини преку кои може да се најде правна разврска со учеството на Патриотските здруженија на граѓани, како правни лица, во причинување на конкретни кривични дела во настаните во Собранието од 27.04.2017 година.

Прво, јавното обвинителство може да бара од финансиската полиција да изврши увид во финансиското работење на овие здруженија на граѓани, за да провери од каде, која висина, дали, и за која намена се префрлани финансиски средства на сметките на овие здруженија. Треба да утврди и дали за нивното краткотрајно финансиско работење, имајќи во предвид дека од денот кога се создадени, до денот кога се случени настаните во Собранието, периодот е мошне краток, а скоро еден месец пред самите настани тогашната Влада објави дека со 800.000 евра ќе финансира невладини здруженија (http://fokus.mk/vladata-so-800-000-evra-ke-finansira-nevladini-zdruzhenija/ ). Јасно е дека тие финансиски средства не се наменети за погоре споменатите здруженија, туку за други здруженија, но финансиската полиција би требало да го испита и нивното работење, односно намената на средствата што им се дадени. Тоа, секако, во смисла на законот за здруженија и фондации, не подразбира финансирање на политички партии, туку во смисла на Кривичниот законик, подразбира финансирање на дејствија кои доведуваат до вршење на кривични дела.
Следствено на наодите, треба соодветно да реагира и да покрене кривична одговорност против истите.
Истовремено, треба да се има на ум дека дејствијата на членовите, односно одговорните лица, на овие здруженија и не значат директна одговорност и на самото здружение како правно лице. Туку, треба да се тргне од индивидуализација на делото, и уделот на самото здружение, преку неговото работење, како придонес кон вршење на кривични дела, или вршење на кривични дела воопшто.
Интересно, но за споменување е дека во Охрид е формирана нова партија, која произлегла од овие здруженија на граѓани. Истата се вика „Единствена Македонија“, а патриотските здруженија отворено ја поддржаа (http://www.ohrid1.com/vest-statija/48666/ekskluzivno-se-formira-nova-partija-edinstvena-makedonija ).

„Фотографирање на писменото ифицијализирање на насилството кое следи“


И второ, со оглед да скоро еден месец пред настаните во Собранието, јасно е дека токму тие здруженија, преку формирањето на т.н. Сојуз на македонските патриотски здруженија (Македонски Национален Фронт) повикаа на насилни средства за т.н. Одбрана на државата. Како што споменавме, многу од нив имаат сомнителни програми и статути.
Повикот за насилна одбрана на државата од страна на здруженија на граѓани, кои како правни лица, не се ни воопшто овластени да го бранат територијалниот и уставниот суверенитет и интегритет, подразбира не само што тие се поставуваат како пара-воени структури, туку и само придонесуваат за нивно правно затворање и забрана на дејствијата.
Со тоа, нивните дејствија се насочени спротивно од чл.20 ст.3 од Уставот на РМ, а тоа е дека се насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Републиката и кон поттикнување на воена агресија или разгорување на национална, расна или верска омраза или нетрпеливост.
Оттука, врз основ на чл.110 ал.7 од Уставот на РМ, Уставниот суд може да одлучува за уставноста на политичките партии и на здруженијата на граѓаните.
Врз основ на чл.112 пак, Уставниот суд може да укине или поништи друг пропис или општ акт, колективен договор, статут или програма на политичка партија или здружение, ако утврди дека не се во согласност со Уставот или со закон. Според тоа, треба да се покрене постапка пред Уставниот суд, и со тоа не само што може да ги поништи нивните статути или програми, туку и да го сопре нивното делување во целост, со оглед дека нивното делување е насочено против Уставот и уставниот поредок.

Најнакрај, треба да имаме во предвид дека постапката пред Уставниот суд не е врзана со онаа која би се водела во правосудните органи на Обвинителството и Кривичниот суд. Тоа е така, бидејќи природата на Уставниот суд е да ги штити уставноста и законитоста, а не да ги гони сторителите на кривични дела.
Истовремено, одлуката на Уставниот суд, еднаш воспоставена, има посилно правно дејство од пресудата на кривичниот суд, доколку дојде до таква, па таа може само да влијае врз кривичната постапка, бидејќи одлуките на Уставниот суд се конечни и извршни, и истите претставуваат извор на правото во Република Македонија кое што пониските органи, во овој случај обвинителството и судовите, мораат да ги почитуваат.

„Наместо епилог“



Sunday, July 2, 2017

За кривичната одговорност кај здруженијата на граѓани како правни лица - 1/2

Во периодот од крајот на февруари 2017 година, па некаде до крајот на март истата година, во нашата држава, никнаа извесен број на т.н. „македонски патриотски здруженија (МПЗ)“. Тие се околу дваесет и две на број (http://mn.mk/aktuelno/13096-OBEDINUVANjE-NA-MAKEDONSKITE-PATRIOTSKI-ZDRUZENIJA ). Овие здруженија, кои за краток период постанаа навистина сомнителни по вршењето на својата дејност и остварувањето на своите цели и задачи, можат да бидат предмет на повеќе точки на интерес. 
Нивна општа цел, како што впрочем тие постојано нагласуваат, е „зачувување на виталните националните и државни интереси на Република Македонија“. Меѓутоа, приказната за нивната целисходност е сосема подруга.


„Сите топтан“


Многу од нив, во своите статути (кои патем се без малку идентични) имаат мошне сомнителни одредби. Во статутот на т.н. МПЗ „Тврдокорни“, во одредбите за цели и задачи, на пример, се наоѓаат ваков вид на одредби:
-          да се разобличува секоја форма на лажен патриотизам кој е поттикнат од лични интереси и од интереси на помала група на луѓе кои не водат грижа за Македонците во државата.
-          да врши следење на појавите на анти-македонско делување во секое населено место во државата и за тоа навремено да ги информира институциите, новинарските куќи, информативните портали, странските амбасади, како и да врши силен притисок за покренување на силна осуда и санционирање на истите.
-          да поттикнува иницијативи за обединување на сите патриотски организации и индивидуи кои се пронаоѓаат во статутот на ТВРДОКОРНИ, а со цел одбрана на националните интереси на Македонците и Македонија и спротиставување на секаков вид на уцени и притисоци на Македонците и Македонија како наша татковина;

Содржината на статутот, на нивната веб страница, е нецелосна, https://tvrdokorni.wordpress.com/dokumenti/ , и не постојат одредби за други органи, кои го претставуваат здружението во правниот живот, ниту пак одредби  за начини на финансирање и финансиско работење, како и други одредби утврдени со Законот за здруженија на граѓани и фондации, како и со друг закон. 
Што се однесува до нивната Програма, и таа може да биде предмет на расправа, исто така поради нејзината содржина. На пример во делот каде се бара амнестија за сите оние „лица во Македонија кои бранејќи ја Македонија под знамето на Македонија, се санкционирани од страна на институциите, доколку во тие дејства не направиле потешки престапи (грабежи, убиство и нанесување тешки телесни повреди). Или, на пример, давањето на бесплатна земја на сите Македонци по род, не прифаќање на Рамковниот договор и Уставните измени од 2001 година преку нивно укинување, и слично.

Но, овие одредби и заложби, по својата суштина можеби и да не значат ништо, доколку во секојдневниот живот не добијат „соодветна практика“. Па така, сите овие здруженија, во почетокот на април 2017 година се здружија во т.н. Македонски национален фронт, кој во својата „Повелба“, отворено повика дека членовите се „подготвени со сите расположливи ненасилни или насилни средства да ја браниме Татковината и да ја почитуваме јасно изразената волја на народот, како единствен носител на суверенитетот и државноста на земјата“. За тоа, на крајот во повелбата, заклучуваат дека истата „претставува општо прифатлива рамка за сите наши понатамошни активности и облици на дејствување, наша единствена и заедничка цел останува: одбрана на територијалниот интегритет, суверенитет и унитарниот карактер на Република Македонија, како заедничка Татковина заснована на почитување на основните човекови права и слободи“, па оттаму, „водејќи се од наведените определби, свечено изјавуваме и секолнеме дека по секоја цена ќе работиме на нивно остварување, а секое отстапување од Повелбата да се цени за национално предавство во Македонија“.

На сите овие национално – патриотски изблици и нивно правно практикување во јавно-правниот живот, т.е. во јавниот простор, треба многу внимателно да им се пристапи.

„Изроди и душмани“


Организациите, како што рековме, по својата законска форма се здруженија, но по својот однос како субјект во правниот промет во правниот живот во Република Македонија, имаат статус на правно лице.

Поимот на правно лице е мошне комплексен.

Во нашиот правен систем, поимот „правно лице“ нема строга дефиниција, но со оглед на неговата законска употребливост во различни закони, дава опис на различниот карактер на функции, обврски и одговорности кои ги има.
Генерално, под „правно лице“ се смета дека станува збор за збир на физички лица кои се здружиле врз основ на правни прописи да остварат свој заеднички интерес. Интересот, треба да е законски, што значи да е утврден според закон; признаен од државата, па како таков и не би бил против правен. Правното лице може да биде и збир на други правни лица, чиј имот е исто така здружен, како би оствариле со закон дозволени цели. Со тоа правниот поредок ги признава како субјекти на правото.

Постојат и други дефиниции, кои пак произлегуваат од јуриспруденцијата и правната практика, во светот воопшто. Така на пример, како по генерални дефиниции се дека правното лице е организација, како што е друштвото, трустот, фондација, кои што правото ги третира како лице кое е способно да се впушти во правниот промет, каде може да склучува договори и да биде тужено (http://www.yourdictionary.com/legal-entity#law ). Или, на пример според речникот Вебстер, правно лице (како што е корпорацијата или работничкиот синдикат) е лице кое според правото има права и обврски, како и капацитет и способност да тужи и да биде тужено.

Во зависност од тоа во која сфера од правниот живот се наоѓа овој вид на правен субјект во правниот поредок, такви атрибути му се придодаваат на истото. Со тоа, преку тие правни атрибути, му се наложуваат и конкретни права и обврски кои истото е должно да ги почитува и манифестира.
Во Законот за трговските друштва на РМ, чл.1 објаснува што тој уредува, па така, помеѓу другото, во алинеја 4, стои дека се регулира и „својството на правно лице на друштвото (правниот субјективитет)“. Тоа значи дека се регулира карактерот и својствата на истото во правниот живот (назив, цели, задачи, дејност и сл.). Во истиот закон пак, овие својства се објаснуваат за да се опишат неговите својства, со што тоа се занимава, па така бидејќи станува збор за Закон за трговски друштва, следствено на тоа, карактерот на тој тип на правни лица е дека станува збор „правни лица кои се формирани од страна на едно или повеќе лица вложуваат пари,ствари или права во имот што го користат за заедничко работење и заеднички ја делат добивката и загубата од работењето“(чл.19 ст.1). Оттаму, „трговското друштво како правно лице може да стекнува права и да презема обврски, да стекнува сопственост и други стварни права, да склучува договори и други правни работи, да тужи и да биде тужено пред суд, арбитража или друг избран суд и да учествува во други постапки. (чл.25 ст.1)“

Законот за сопственост и други стварни права, на пример, определува и дека правното лице има право и да бара да се впише некое стекнато имотно право (правото на сопственост) во јавна книга, кое пак ќе сте стекне со право на сопственост врз недвижност, со одлука на судот или на друг орган (чл.155 ст.1). Во ст.1 од истиот член ова право на правното лице е изедначено со она на физичкото лице. Значи, правните лица можат и да бидат сопственици на конкретен имот, дали тој е стекнат оригинарно, или деривативно. Во смисла на истиот закон, правните лица можат да бидат владетели (чл.171), односно да бидат владетели врз ствари (недвижни и подвижни) и врз права (види ЗСДСП, под „Владение“).

Во смисла пак на Законот за Облигациони односи, според чл.46 ст.1, правното лице може да склучува договори во правниот промет, во рамките на својата правна способност. Тоа значи дека правното лице има правна способност од моментот на неговото настанување (со упис во Централниот регистар на РМ), па од тој момент, почнуваат да течат неговите права и обврски утврдени со закон. Значи, склучувањето на договори е негово право и обврска, но само под услови предвидени со закон. Тоа значи дека правата и обврските, за разлика од физичките лица каде правата и обврските кои се во суштина правна способност, и кои не се условени од возраста, полот и другите својства на човекот, кај правното лице тоа претставува волја да се учествува во правниот промет, во зависност од неговата дејност, цели, задачи кои се утврдени според закон. Оттаму и правното лице ги црпи своите својства.
На пример, Народната банка на Република Македонија, е правно лице, и како такво има правна способност да настапува во правниот промет, особено кога склучува договори, покренува правни постапки и е предмет на истите, и кога стекнува, управува, чува и располага со својот недвижен и подвижен имот. (Закон за НБРМ чл.4)

Според тоа, својствата на правните лица пак произлегува од волјата на физичките лица за нивно настанување како недвосмислен акт на настанување (подоцна пишан) за целта заради кое тоа правно лице е настанато и треба да постои во правниот промет (неограничено или за одреден рок).
Врз основ на тоа и произлегува волјата и да се склучуваат договори во смисла на чл.46 ст.1 од погоре цитираниот закон, а во таа смисла, во смисла на Законот за облигациони односи, и да преземе одредени одговорности за причинета штета или слично (информативно види чл.158 од ЗО).

Во кривичниот законик на РМ, под терминот „правно лице“ се подразбира: Република Македонија, единиците на локалната самоуправа, политички партии, јавни претпријатија, трговски друштва, установи, здруженија, фондации, сојузи и организациони облици на странски организации, спортски здруженија и други правни лица во областа на спортот, фондации, финансиски организации и други со закон одредени организации регистрирани како правни лица и други заедници и организации на кои им е признато својството на правно лице. Додека под странско правно лице се подразбира јавно претпријатие, установа, фонд, банка, трговско друштво или друг облик на организираност според законите на странска држава во вршење на стопански, финансиски, банкарски, трговски, услужни или други дејности, кое има седиште во друга држава, или претставништво во Република Македонија, или е основано како меѓународно друштво, фонд, банка или установа. (чл.122 ст.6 од КЗ на РМ)

Во чл.122 ст.7 е уредено значењето на терминот „одговорно лице во правното лице“, според кој, со оглед на неговата функција или врз посебно овластување во правното лице, му е доверен определен круг на работи што се однесуваат на извршување на законските прописи или на прописите донесени врз основа на закон или општ акт на правното лице во управувањето, користењето и располагањето со имот, раководењето со производниот или деловен потфат, некој друг стопански процес или надзорот над нив. Одговорно лице може да биде и службено лице во правното лице.

Здруженијата на граѓани, исто така, се правни лица.

„МПЗ Тодор Александров на гробот на Методи Патче - Кадино Село“


Правото на здружување на граѓаните е утврдено со Уставот на РМ и со Законот за здруженија на граѓани и фондации. Членот 20 од Уставот на РМ, на граѓаните им ја гарантира слободата на здружување поради остварување и заштита на нивните политички, социјални, економски, културни и други права. Тие можат да основаат здруженија на граѓани, и други форми на здружување, во нив можат да стапуваат, и слободно да истапуваат.
Во смисла на законот за здруженија на граѓани и фондации, граѓаните можат да основаат здруженија, фондации, сојузи и организациони облици на странски организации, како израз на правото на слободно здружување. Преку нив тие ги остваруваат и заштитуваат правата и интересите утврдени со Устав и закон.

Меѓутоа, граѓаните, не можат да основаат организации, т.е. здруженија, доколку програмата и дејствувањето на истите е насочено кон насилно уривање на уставниот поредок на РМ, поттикнување на национална, расна или верска омраза или нетрпеливост (чл.20 ст.3 од Уставот на РМ и чл.4 ст.2 од Законот за здруженија на граѓани и фондации). Доколку презема активност кои се спротивни на Уставот или закон, и со кои се повредуваат слободите и правата на други лица (чл.4 ст.2 од ЗЗГФ).
Членот 20 од Уставот на РМ, во став 4 дури и забранува воени или полувоени здруженија што не им припаѓаат на вооружените сили на Република Македонија.

Таква полувоена организација беше формирана од страна на структури на Министерството за внатрешни работи во конфликтот во 2001, т.н. единица „Лавови“, која подоцна беше расформирана, но некаде кон средината на март 2017 година, таа повторно се појави (http://plusinfo.mk/vest/107897/zakana-so-lavovi-ili-so-kucinja-na-vojnata ). Паралелно со повторното појавување на оваа нелегална организација, се појави и некоја нова т.н. „Патриоти“ (http://plusinfo.mk/vest/107902/ekskluzivno-prva-fotografija-na-makedonskata-paravojska-patrioti).

Со ова, веќе доаѓаме до заклучокот дека и здруженијата, како правни лица, можат да подлежат, и подлежат, под кривична одговорност.
Овој заклучок произлегува токму од чл.122 ст.6 од Кривичниот законик. Меѓутоа, кога станува збор за кривичната одговорност, кај правните лица, нашиот законодавец тука е на поделено мислење, и покрај очигледниот факт дека ги признава како субјект кој е способен да врши кривични дела. Тој, се чини на моменти, истовремено ја прифаќа теоријата на реалноста за конкретни кривични дела, но за други, како да има нејасен третман, па се чини дека правното лице во таа ситуација има повеќе статус на „фикција, отколку на реалност.“ Теоријата на фикција, се однесува на фактот дека правните лица се законска фикција, бидејќи само физичките лица можат да бидат субјекти во правото, додека во втората, правното лице има деликвентна способност, бидејќи зазема важно учество во целокупниот живот, економски, политички итн. Таквите функции имаат огромно влијание и врз казненото право. Како што знаеме, феноменот на нови облици на криминалитет, како што се економскиот, финансискиот, организираниот, транснационалниот, тероризмот, и друг вид на криминалитет, се предизвик за денешната казнено – правна концепција.

Оттука и оваа втора теорија, теоријата на реалноста, тргнува од фактот дека правното лице има своја волја, која е автономна, и која е изразена преку стратегиите и одлуките на раководните лица. Преку ваквата волја, пак подразбира и т.н. деликвентна способност, што подразбира дека правното лице е способно за извршување на казнени дела.
Од овие две поставки практично и произлегува одговорноста на правното лице во нашиот КЗ, која е посредна и непосредна. При непосредната, вината е директна, а кај посредната, најпрво се утврдува вината кај физичкото лице, одговорно во правното лице, па потоа и на правното лице во целост.


Од таму и конкретните кривични дела, опишани во нашиот кривичен законик, кои предвидуваат и кривична одговорност за правните лица. 

„МПЗ Методија Патчев - Охрид“